علوم پنجم ابتدایی بخش دهم – اندام هاي حسي

بخش دهم – اندام هاي حسي

انسان ها داراي پنج اندام حسي به نام چشم، گوش، بيني، زبان و پوست هستند. تمام اندام هاي حسي به جز پوست كه در سطح بدن قرارگرفته، در سر قرار گرفته اند.

ديدن:
بيشتر اطلاعاتي كه ما از دنياي اطراف خود به دست مي آوريم از راه بينايي است. در داخل پرده دروني چشم ( ساختمان بينايي ما) سلول هاي عصبي ويژه اي وجود دارد كه در مقابل نور حساس هستند پيامي كه اين سلول ها به مخ مي فرستد باعث مي شود كه نور، رنگ و شكل اشياء را تشخيص بدهيم.
نزديك بيني و دوربيني:
چشم شما زماني خوب مي بيند كه تصوير بر روي پرده حساس پشت آن تشكيل شود. در بعضي از افراد، تصوير اجسام به طور كاملاً واضح در روي پرده حساس چشم تشكيل نمي شود. اگر اين افراد فقط نزديك را خوب ببينند به آنها نزديك بين گفته مي شود بعضي ديگر هم اجسام دور را خوب مي بينند و به آنها دوربين گفته مي شود.
با استفاده از عدسي هاي مخصوص مي توان هر دو عيب را برطرف كرد.

علامت نزديك بيني و دوربيني چيست؟
بيشتر نزديك بيني و دوربيني ها ارثي هستند. بيشتر عيب هاي بينايي به تدريج و بسيار آرام ايجاد مي شوند. بعضي دانش آموزان در سر كلاس درس مشكل بينايي دارند كه بايد توسط متخصصين بينايي برطرف گردد.

مراقبت از چشم ها:
براي مراقبت از چشم بايد به اين نكات توجه كرد:
1- در هنگام مطالعه از نور بسيار زياد يا كم پرهيز كنيد
2- در روزهاي تابستان يا روزهاي برفي زمستان از عينك آفتابي استفاده كنيد.
3- در هنگام كار با ابزار خطرناك از عينك ايمني استفاده كنيد.
4- اگر گرد و خاك يا چيزي وارد چشم شما شد، پلك ها را با دست نماليد، از يك بزرگ تر كمك بخواهيد.

شنيدن:
گوش نيز ارتباط ما را با دنياي اطراف برقرار مي كند. داشتن گوش هاي سالم براي يادگيري بهتر و ايمني لازم است.
چگونه مي شنويم؟
هر چيزي كه صدا ايجاد مي كند، باعث لرزش هوا مي شود. در همه طرف پخش مي شود و قسمتي از آن به گوش مي رسد. ذرات در حالت لرزش هوا، به پرده گوش برخورد مي كنند. اين پرده در انتهاي سوراخ گوش قرار گرفته است. لرزش هوا پرده ي نازك و پهن گوش را مي لرزاند. لرزش پرده گوش به قسمت حلزون مانندي كه در داخل سر قرار گرفته است مي رسد. در اين قسمت، ابتداي رشته هاي عصبي ويژه اي وجود دارد كه به مخ مي روند و پيام شنوايي را به آن مي رسانند.

عيب هاي گوش:
بعضي افراد بعضي صداها را نمي شنوند و گفته مي شود گوش آنها سنگين است. سنگيني گوش ممكن است موقتي باشد و علت آن جمع شدن مواد ترشحي درون سوراخ گوش بر روي پرده انتهاي آن است. پزشك مي تواند گوش را به آساني شست و شو بدهد و اين مواد را بردارد. اگر صداي شديدي به وجود آيد ممكن است پرده آن را پاره كند بعضي صداهاي معمولي به گوش آسيب مي رسانند. كارگران كه با ماشين آلات پر سر و صدا كار مي كنند، دچار ناراحتي شنوايي مي شوند.

تشخيص ناراحتي هاي شنوايي با كمك دستگاه شنوايي سنجي صورت مي گيرد.به اين نكات دقت كنيد:
1- گوش ها را تمييز كنيد
2- هرگز چيز نوك تيز وارد گوش نكنيد.
3- هرگز در گوش كسي داد نزنيد
4- هرگز با دست يا كتاب يا چيز ديگر به گوش كسي ضربه نزنيد.

بوييدن و چشيدن:
زبان و بيني دو اندامي هستند كه از نظر احساس، بو و مزه شبيه هم عمل مي كنند. در هر دو اندام رشته هاي عصبي وجود دارد كه نسبت به مولكول هاي مواد بو دار و مزه دار، حساس است. البته براي اينكه بوي چيزي حس شود مولكول هاي آن بايد همراه هوا به بالاي بيني برسند. براي حس كردن يك مزه خوراكي، لازم است مولكول هاي آن در آب دهان حل شوند. به همين علت، مزه غذايي كه با قاشق وارد دهان مي شود را احساس مي كنيم اما خود قاشق مزه ندارد.

لمس كردن:
پوست بدن، كارهاي متفاوتي انجام مي دهد، يكي از اين كارها، حس كردن گرمي، سردي، زبري، نرمي، فشار و درد است. پوست رشته هاي عصبي فراوان دارد كه هر كدام از آنها كار ويژه اي انجام مي دهند. پوست عضو مهمي است كه چند كار مهم ديگر را هم انجام مي دهد.

پرسش هاي بخش 10
در جاي خالي كلمات مناسب بگذاريد.

1- با استفاده از عينك مخصوص مي توان عيب هاي چشم را بر طرف كرد.
2- هر چيزي كه صدا ايجاد كند باعث لرزش هوا مي شود.
3- هماهنگي بين اندام هاي حسي ما بر عهده مخ است.
4- تشخيص ناراحتي هاي شنوايي، به كمك دستگاه شنوايي سنجي انجام مي گيرد.
5- در چشم سالم تصوير اجسام بر روي پرده حساس تشكيل مي شود.
6- پوست اندام حس لامسه است.

سؤالات تشريحي
1- فايده وجود اندام هاي حسي براي ما و جانوران ديگر چيست؟

اندام هاي حسي، آگاهي لازم را از دنياي اطراف به ما مي دهند.

2- چرا بيشتر اندام هاي حسي در سر قرار گرفته اند؟

زيرا سر كمتر از بقيه اعضا در معرض ضربه و حادثه است و علاوه بر آن استخوان هاي سر طوري قرار گرفته اند كه مي توانند اعصاب مربوط به اندام هاي حسي را محافظت كنند.

3- كار رشته هاي عصبي چيست؟

رشته هاي عصب پيام ها را دريافت مي كنند و به مخ انتقال مي دهند.

4- در تاريكي به وسيله كدام حس چيزي را كه مي خواهيم پيدا مي كنيم؟

به وسيله لمس كردن

5- نور پس از عبور از چه قسمت هايي به داخل چشم نفوذ مي كند؟

پس از عبور از قرنيه و مردمك

6- چشم نزديك بين چگونه است؟

چشم نزديك بين، دور را خوب نمي بيند و فقط نزديك را خوب مي بيند.

7- علائم نزديك بين و دور بين چگونه است؟

چشم نزديك بين چيزهاي دور را خوب نمي بيند و چشم هاي دوربين چيزهاي خوب را تشخيص نمي دهد.

8- داشتن گوش هاي سالم چه فايده اي دارد؟

گوش هاي سالم، ما را با دنيا، بهتر آشنا مي كند و به يادگيري و ايمني ما كمك مي كند.

9- لرزش هوا پس از برخورد به پرده گوش به كدام قسمت مي رسد؟

به قسمت حلزوني

10- صداهاي بسيار شديد چه آسيبي به گوش مي رسانند؟

به پرده گوش آسيب مي رسانند و ديگر صدا را به خوبي نمي شنويم.

11- قسمت خارجي گوش از چه ماده اي ساخته شده و چه حالتي دارد؟

از غضروف ساخته شده و نرم است.

12- گرمي، ‌سردي، ‌زبري،‌ نرمي، ‌فشار و درد را با كدام حس درك مي كنيم؟

با لمس كردن

13- آيا صدا از تمام مواد يكسان عبور مي كند؟

خير، صدا از بعضي مواد به خوبي عبور مي كند مثل آب و هوا و از بعضي مواد به خوبي عبور نمي كند مثل چوب و پنبه.

بخش يازدهم – انسان و محيط زيست

غذاهايي كه ما مي خوريم انرژي لازم را براي بدن ما، براي نشستن،‌ راه رفتن،‌ حركت كردن و صحبت كردن فراهم مي كنند.
غذاهاي ما به دو گروه تقسيم مي شوند:
1- غذاهاي گياهي
2- غذاهاي جانوري

يعني انرژي بدن ما از جانوران يا گياهاني كه مي خوريم تأمين مي شود. در سال هاي پيش آموختيد كه گياهان با استفاده از نور خورشيد غذاسازي مي كنند و گياه خواران از غذاي ساخته شده گياهان بهره مي گيرند و جانوران گوشتخوار نيز از گياه خواران تغذيه مي كنند. همه جانوران زنده اي كه از گياهان تغذيه مي كنند مصرف كننده ناميده مي شوند. روابط غذايي موجودات زنده را زنجيره غذايي مي نامند كه از سه حلقه تشكيل شده است :‌يک توليد كننده و حقله هاي دوم به بعد مصرف كننده.

شبكه غذايي چيست؟
در اين تصوير يك شبكه نمايش داده شده يعني شبكه اي كه در آن جانداران مختلف از نظر غذايي به يكديگر مربوطند كه به آن شبكه غذايي مي گويند. بنابراين هر يك از ما يك شبكه غذايي بزرگ هستيم. ما و همه گياهان و جانوراني كه غذاي ما را تشكيل مي دهند، اين شبكه بزرگ را به وجود مي آوريم.

محيط زيست:
هر چه در اطراف شما وجود دارد و بر زندگي شما اثر مي گذارد محيط زيست را تشكيل مي دهد. محيط زيست جانداران مختلف شبيه هم نيستند. بيشتر جانداران و گياهاني كه در مناطق مختلف كرده زمين زندگي مي كنند براي زندگي كردن در همان منطقه ساخته شده است. مثلاً جانداراني كه در جنگل مي كنند نمي توانند در بيابان زندگي كنند.

اثر انسان بر محيط زيست:
همه چيزهايي كه در طبيعت وجود دارند و انسان از آنها استفاده مي كند منابع طبيعي ناميده مي شوند. گياهان و جانوران منابع طبيعي زنده و هوا، ‌آب و خاك منابع طبيعي غير زنده هستند. مثلاً تا به حال تصور كرده ايد كه چند بار مي توان چمن را كوتاه كرد؟ چمن هميشه مي تواند بخش هاي بريده شده خود را جبران كند و به همين دليل هميشه در حال رشد است. اين منابع كه در صورت مصرف شدن خيلي زود جبران مي شوند منابع جبران شدني نام دارند. گياهان و جانوران نيز در صورت بهره برداري صحيح مي توانند جبران شوند. چون همه آنها معمولاً توليد مثل مي كنند.

جمعيت:
به مجموع افراد يك نوع از جانداران كه در جاي خاصي زندگي مي كنند جمعيت مي گويند.

تغييرات جمعيت:
در صورتي كه افراد يك جمعيت هيچ تغييري نكنند و تعداد افراد جمعيت هميشه يكسان بماند هيچ فردي نمي ميرد و هيچ نوزادي به دنيا نمي آيد. ولي همين دو عامل مرگ و مير باعث ايجاد تغيير در جمعيت مي شوند. در طبيعت جمعيت گياهان و جانوران معمولاً ثابت مي ماند چون عوامل كم كننده و زياد كننده تقريباً به طور متعادل حركت مي كنند.

جمعيت انسان:
انسان بر خلاف ساير موجودات زنده مي تواند از تأثير عوامل كاهش دهنده يا افزايش دهنده جمعيت بكاهد. اگر انسان مواد اضافي يا انرژي هايي مانند گرما و يا صدا را به محيط زيست خود وارد كند و با آنها سلامتي جانداران را به خطر بيندازد، محيط زيست را آلوده كرده است. هوا، آب، ‌خاك و مواد غذايي در معرض آلودگي قرار دارند. آبها نيز توسط ورود مواد زايد كارخانه ها،‌ كودهاي شيميايي و سموم شيميايي آلوده مي شوند. امروزه آلودگي آبگيرها، درياچه ها و تالاب ها به صورت يك مشكل اساسي براي محيط زيست در آمده است.

در محل زندگي به دليل وجود سر و صداهاي بلند كه براي گوش مضر است، آلودگي صوتي وجود دارد. شنيدن صداهاي بلند مانند صداي هواپيما و كاميون از نزديك، براي سلامتي ما مضر است.

پرسش هاي بخش 11
جملات صحيح و ناصحيح را مشخص كنيد.

1- انرژي بدن ما از گياهان و جانوراني كه مي خوريم تأمين مي شود.

درست *

نادرست

2- محيط زيست جانداران مختلف شبيه به هم است.

درست *

نادرست

3- انسان براي وارد شدن به هر يك از محيط هاي زيستي در خود تغييرات ايجاد مي كند؟

درست

نادرست*

4- ما نيز جزئي از يك شبكه بزرگ غذايي هستيم.

درست *

نادرست

5- باكتري هاي تجزيه كننده موجودات در شبكه غذايي تأثيري ندارند.

درست

نادرست *

سؤالات تشريحي
1- كدام گروه از موجودات غذايي خود را مي سازند؟

گياهان

2- توليد كننده و مصرف كننده مواد غذايي يعني چه؟

توليد كننده مواد غذايي گياهان هستند كه خودشان غذا مي سازند و مصرف كننده ها انسان و جانوران گياهخوار و گوشتخوار هستند.

3- منظور از زنجيره غذايي چيست؟

رابطه غذايي بين موجودات مصرف كننده و توليد كننده را زنجيره غذايي مي گويند.

4- در هر زنجيره غذايي چند توليد كننده و چند مصرف كننده وجود دارد؟

يك توليد كننده و چند مصرف كننده

5- منظور از محيط زيست چيست؟

هر چيز كه در اطراف ما وجود دارد و بر زندگي ما اثر مي گذارد محيط زيست ما را تشكيل مي دهد.

6- منظور از منابع طبيعي چيست؟

همه چيزهايي كه در طبيعت وجود دارند و مردم از آنها استفاده مي كنند منابع طبيعي هستند.

7- چه منابعي جبران شدني هستند؟

گياهان، جانوران، اكسيژن از منابع جبران شدني هستند.

8- جمعيت چيست؟

به مجموع افراد يك نوع از جانداران كه در جاي خاصي زندگي مي كنند جمعيت ناميده مي شوند.

9- چرا جمعيت گياهان و جانوران معمولاً ثابت مي ماند؟

زيرا عوامل كم كننده و زياد كننده جمعيت تقريباً به طور متعادل عمل مي كنند.

10- چه چيزهائي محيط زيست را آلوده مي كنند؟

مواد اضافي، خوراكي ها، دود و گرما و صداي اتومبيل ها و كارخانه ها، كودهاي شيميايي و سمي و جاري شدن فاضلاب خانه و كارخانه ها به درون آب ها باعث آلودگي آب ها و محيط زيست مي شوند.